7 april 2025

Femicide

Milou Heuijerjans | juridisch medewerker Stichting Vrouwenrechtswinkel Maastricht

17 maart 2025, ‘OM eist 12 jaar gevangenisstraf en TBS voor moord op 17-jarige Jet’, 7 februari 2025, ‘Nevin (36) werd slachtoffer van femicide: OM eist 22 jaar cel tegen ex-vriend’, 14 november 2024, ‘14 jaar cel geëist tegen 57-jarige Rotterdammer voor femicide’.^[1]Dit is pas een klein aantal zaken waarbij vrouwen slachtoffer worden van het geweld van een man. Steeds vaker wordt de term waar we het nu over hebben, benoemd in het nieuws, femicide: ‘Het opzettelijk doden van meisjes of vrouwen’.^[2] In het jaar 2022 (CBS) werden 48 vrouwen om het leven gebracht door geweld van de (ex-)partner en voorafgaand huiselijk geweld.^[3] Om nog het nog concreter te maken, gemiddeld wordt om de 8 dagen een vrouw gedood door haar (ex-)partner. Ook wordt beschreven in het plan van aanpak ‘Stop Femicide!’ dat tussen 2018 en 2022, 172 van de 217 vrouwen omgekomen zijn in huiselijke kring, dat is bijna 80%. De meest recente cijfers volgen uit 2024, in dit jaar zijn 26 vrouwen om het leven gekomen door femicide, van de 128 mensen die om het leven zijn gekomen door het gebruik van geweld is dit dus zeker 20 procent!^[4]

De term Femicide
Hoewel de term ‘femicide’ een relatief nieuwe term lijkt die in de Dikke van Dale nog niet eens is opgenomen, bestaat het toch al tientallen jaren. In 1976 werd bij de ‘International Tribunal on Crimes Against Woman’ in Brussel, de term geintroduceerd door de Brits/Zuid Afrikaanse professor, feminist, auteur en activiste Diana E.H. Russel. Het werd daarna een term die vooral in vrouwenrechtenorganisaties gebruikt werd. Tegenwoordig steeg de bekendheid van de term bij de Nederlanders van 33% naar 50%, dit komt doordat steeds meer media aandacht geschonken wordt aan femicide.^[5] Zo is ook te zien in de recente voorbeelden beschreven in de inleiding, dat het woord femicide wel door het Openbaar Ministerie wordt gebruikt. Maar niet iedereen is het eens met de plotse stijging van de bekendheid van de term. Het Centraal Bureau Statistiek gebruikt de term niet omdat, volgens de woordvoerder Maarten Bloem, de definitie onduidelijk is en ze graag duidelijke taal willen gebruiken die voor iedereen zo goed mogelijk te begrijpen is. Ook hoogleraar Marieke Liem ziet het als een niet goed meetbare term, omdat een hele duidelijke definitie volgens haar ontbreekt.^[6] Haar doel is om de discussie omtrent femicide meer te onderbouwen met empirische data omdat momenteel de meeste mensen denken dat een vrouw eerst lang wordt mishandeld en vervolgens wordt gedood, terwijl dat in de werkelijkheid niet altijd zo is.^[7] Er zijn een tal van mogelijkheden van wat er gebeurd kan zijn voorgaand aan het doden van de vrouw en daarom zou Liem graag een databank willen opzetten over femicide die voor iedereen toegankelijk is, genaamd de Femicide Monitor. Dit zodat er een beter beeld komt van hoe deze moorden worden gepleegd, door wie en wie de slachtoffers zijn, zodat er gekeken kan worden naar de beste maatregelen.^[8]

Juridisch kader, de straf
De Minister van Justitie en Veiligheid in het jaar 2022, Dilan Yesilgöz-Zegerius reageert op Kamervragen van Kathmann (PvDA) inzake strafbaarstelling van femicide. Momenteel valt het doden van een vrouw door een (ex-)partner onder de algemene strabaarstellingen van doodslag of moord.^[9] Kathmann vraagt onder andere of femicide niet bestraft kan worden als zijnde moord. Het verschil tussen moord en doodslag is het stuk ‘voorbedachte rade’. Voorbedachte rade wil zeggen dat de dader al een plan heeft voordat hij het slachtoffer doodt.^[10] Er zou gesteld kunnen worden dat femicide geen doodslag is maar moord, dit omdat er in veel gevallen sprake is van dwang, stalking en controle, dit zou kunnen wijzen op voorbedachte rade. Volgens Yesilgöz leidt dat echter niet automatisch tot voorbedachte rade en is het aan de rechter om dit per casus te beoordelen. Voor nu lijkt er dus geen verandering te komen in het verschil tussen femicide en het doden van een persoon, ongeacht het gender.

Aanpak
In het plan ‘Stop Femicide!’ heeft de Rijksoverheid een plan van aanpak opgesteld om dodelijk geweld tegen vrouwen en meisjes door (ex-) partners of familie te voorkomen.^[11] Het plan is opgedeeld in vier verschillende pijlers. Als eerste pijler wordt primaire preventie benoemd. Hiermee wil de Rijksoverheid geweld voorkomen door de grondoorzaak weg te nemen. Wat bedoelen ze hiermee? Door genderongelijkheid weg te nemen wordt er gelijkwaardigheid gecreëerd. Denk hierbij aan gedeelde maatschappelijke normen en waarden of seksueel grensoverschrijdend gedrag herkennen. Hiermee hoopt de Rijksoverheid op lange termijn resultaten te boeken.

Pijler twee is het zicht krijgen op (dreigend) geweld. Uit de huidige situatie blijkt dat slachtoffers vaak kleine stukjes van hun verhaal vertellen, wat resulteert in een incompleet beeld van de situatie bij familie of vrienden. Hierdoor is het van groot belang dat omstanders de signalen herkennen welke een indicatie kunnen zijn voor een mogelijke fatale afloop. Dit kan worden gerealiseerd door het signaleren van omstanders door bijvoorbeeld publiekscampagne over femicide en vrouwenrechten zoals Orange the World maar ook social media acties.^[12] De derde pijler is interventies en hulpverlening. Deze pijler is gericht op het versterken van hulp, zorg en interventies in situaties waarin er huiselijk geweld is of een vermoeden daarvan. De activiteiten die hierbij horen zijn de strafrechtelijke aanpak van de plegers, bescherming van de slachtoffers en het doorbreken van de situatie. De vierde pijler is gericht op inzicht in probleem en aanpak. Dit wordt gerealiseerd door kennis op te doen over femicide, welke bekende rode vlaggen in de aanloop van femicide een rol spelen en door alsmaar onderzoek te blijven doen naar het onderwerp.

Door deze pijlers uit te voeren in de praktijk hoopt de Rijksoverheid dat de femicide cijfers terug gedwongen kunnen worden om dit verschrikkelijke fenomeen de wereld uit te helpen.

Afsluiting
Hoewel femicide al een langere tijd de gemoederen binnen het strafrecht en de samenleving bezighoudt, heeft het de afgelopen jaren verontrustende mate aangenomen. ^[13] De toenemende cijfers van femicide zijn een groot probleem en hier moeten we vanaf. De overheid zet met het plan ‘Stop Femicide!’ in op preventie, bewustwording en betere hulpverlening, maar verandering begint ook bij onszelf. Door signalen te herkennen, genderongelijkheid tegen te gaan en het gesprek aan te gaan, kunnen we samen levens redden.