Inleiding
27 maart jongstleden kwam jammer genoeg het zoveelste schandaal omtrent de toeslagenaffaire naar buiten. We wisten al dat veel kinderen uithuisgeplaatst waren uit gezinnen die slachtoffer zijn geweest van de toeslagenaffaire. Alleen nu is ook door een onafhankelijke onderzoekscommissie onder voorzitterschap van Mariëtte Hamer geconcludeerd dat de door de commissie onderzochte kinderen hoogstwaarschijnlijk niet uithuisgeplaatst waren als de effecten van de toeslagenaffaire eerder waren aangepakt.[1]

Daarnaast is uit het onderzoeksrapport pijnlijk duidelijk geworden dat de effecten van deze uithuisplaatsingen voor de kinderen en hun ouders heel groot zijn en waarschijnlijk blijvend zijn. Het gaat om meer dan 3000 kinderen. Meer dan 3000 kinderen waar de overheid het leven van de kinderen en hun ouders heeft afgepakt.[2] Dat het leven van deze kinderen is afgepakt, wordt duidelijk uit een reportage van Nieuwsuur waarin het verhaal van de 25-jarige Steven wordt belicht, wat niet zijn echte naam is.[3]

Verhaal van Steven
Steven woonde bij zijn alleenstaande moeder. Zijn moeder was hoogopgeleid en had een eigen bedrijf. Nadat de blauwe enveloppen op de deurmat vielen, begonnen de financiële problemen zich op te stapelen. Als absoluut dieptepunt werd het huis waar Steven woonde omsingeld door drie politiebusjes. Steven werd zonder aankondiging uithuisgeplaatst. Vanwege een gebrek aan plek in de crisisopvang werd Steven in eerste instantie in een jeugdgevangenis geplaatst. Voor het eerst in zijn leven ging Steven niet meer naar school en had hij geen enkele vorm van vrijheid. Nadat de psychiater concludeerde, dat er niks met Steven aan de hand was en hij weer naar huis mocht, werd hij binnen de kortste keren opnieuw uithuisgeplaatst. Voor Steven is het een wond die nooit helemaal dicht zal gaan. Twee jaar na de uithuisplaatsing kwam de zaak pas voor de rechter. De rechter oordeelde dat Steven weer terug naar zijn moeder mocht.[4]

Het kwaad was toen natuurlijk al lang geschied. Tot op de dag van vandaag gaat er geen dag voorbij dat Steven niet terugdenkt aan de tijd dat hij uithuisgeplaatst was en ook toen hij terugkwam bij zijn moeder waren de gevolgen van zijn trauma heel groot. Zo durfde Steven jaren later nog niet alleen de straat op, omdat hij dacht dat hij iets verkeerd had gedaan en hij bang was dat er in de toekomst nog iets soortgelijks zou gebeuren. Niet zo gek als je bedenkt dat hij tijdens zijn uithuisplaatsing niet te horen kreeg waarom hij uithuisgeplaatst was en gelijk in een gevangenis werd geplaatst. Zonder enig strafbaar feit wat hij gepleegd had en terwijl hij ook nog kind was.[5]

Rapport van de commissie Hamer
Dit is maar één verhaal van de ruim 3000 kinderen die uithuisgeplaatst zijn. Uit het onderzoeksrapport blijkt dat bij twee derde van de gezinnen er voor de toeslagenaffaire geen grote problemen waren. De onderzoekscommissie concludeert verder dat de jeugdzorg ernstig tekort is geschoten tijdens de uithuisplaatsingen.[6] Zo stelt de commissie vast dat hulpverlenende instanties niet in staat waren om de neerwaartse spiraal bij gezinnen te herkennen. Ook werden problemen niet goed aangepakt en werden hulpverleners beïnvloed doordat ouders onterecht het stempel ‘fraudeur’ hadden gekregen van de Belastingdienst.[7] Daarnaast concludeert de onderzoekscommissie dat een heleboel uithuisplaatsingen niet hadden hoeven plaats te vinden als er ingezet werd op andere meer effectieve hulpverlening, zoals de schuldhulpverlening.[8]

Gevolgen voor de kinderen
De vergaande gevolgen van de toeslagenaffaire en de daaropvolgende uithuisplaatsingen zijn tot op de dag van vandaag merkbaar voor kinderen en hun ouders. De gevolgen zijn zowel psychologisch, sociaal, onderwijskundig als intergenerationeel van aard. Zo ervaarden kinderen vaak onbegrip over hun uithuisplaatsing, omdat zij de beslissingen van jeugdzorginstellingen onterecht vonden of niet begrepen. Of omdat zij hun ouders de schuld gaven, wat leidde tot verstoorde ouder-kindrelaties en schuldgevoelens. De financiële situatie van hun ouders en schaamte leidden al tot minder sterke sociale relaties, nog vóór de daadwerkelijke uithuisplaatsing. De kinderen kwamen hierdoor in een sociaal geïsoleerde positie terecht. Ook hebben de toeslagenaffaire en de uithuisplaatsingen ervoor gezorgd dat de kinderen niet goed mee konden op school en vertoonden zij probleemgedrag door de stressvolle situaties waarin zij verkeerden. Veel gedupeerde kinderen zagen hun toekomstperspectief verslechteren door een combinatie van deze factoren.[9]

Daarnaast kampen de kinderen nog steeds met mentale en emotionele problemen, zoals angst, trauma en wantrouwen richting de overheid en hulpverleners. De kinderen ervaren dat hulpverleners in het verleden weinig hebben bijgedragen aan het verbeteren van hun situatie. Het moment van uithuisplaatsing en de uithuisplaatsing zelf hebben veel invloed gehad op de geestelijke gezondheid van gedupeerde kinderen, voor velen dusdanig dat er sprake is van een trauma.[10]

Deze negatieve ervaringen hebben niet alleen invloed op het verleden, maar ook op de toekomst: intergenerationele gevolgen zijn zichtbaar in het wantrouwen en de angst die kinderen later mogelijk op hun eigen kinderen overdragen. De gevolgen van de uithuisplaatsingen zijn daarmee als het ware overerfbaar geworden.[11]

Gevolgen voor de ouders
Ook voor de ouders is de toeslagenaffaire zeer ingrijpend geweest. Stel je maar eens voor dat je kinderen bij je thuis wonen en zo van de ene op de andere dag uithuisgeplaatst worden. Eén van de gedupeerde ouders van de toeslagenaffaire vertelt dat ze net van de schulden verlost was, die ze had overgehouden uit een vorige relatie met haar gewelddadige ex-partner. Het geluk was helaas van korte duur, want binnen de kortste keren vielen er blauwe belastingenveloppen op haar deurmat. Een vreselijk kerstcadeau kwam toen ze net voor de Kerst een brief ontving om binnen twee weken 10 000 euro over te maken aan de Belastingdienst. Nergens kon ze hulp vinden, want ze was aangemerkt als ‘fraudeur’. Ondanks dat ze meerdere banen had, sloeg de armoede flink toe. De school begon zich zorgen te maken en deed zorgmeldingen. Ook haar kinderen werden uithuisgeplaatst.[12]

Haar jongste zoon is meerdere keren weggelopen uit jeugdzorginstellingen, terug naar zijn moeder. Doordat hij meerdere keren uit jeugdzorginstellingen was weggelopen, werd hij in steeds strengere en meer gesloten jeugdzorginstellingen geplaatst. Ook kreeg hij te maken met excessief geweld door jeugdzorgmedewerkers als hij bijvoorbeeld niet naar de isoleercel wilde. Hij is zelfs een keer in de boeien afgevoerd als een crimineel door een arrestatieteam, toen hij weer een keer terug naar zijn moeder was gevlucht.[13]

Deze moeder heeft op het punt gestaan om haar leven te beëindigen. Ze stond zelfs al op de brug, maar realiseerde zich nog net op tijd dat als ze zou springen haar kinderen helemaal geen moeder meer hadden die voor ze zou vechten.[14]

Het is een kenmerkend verhaal voor het leed dat vele ouders hebben moeten doorstaan. Financieel raakten ouders diep in de schulden door onterechte terugvorderingen, waardoor basisvoorzieningen onbetaalbaar werden. De stempel ‘fraudeur’ sloot hen vaak uit van hulp, en de stress die zij hierdoor ervaarden leidde tot burn-outs, depressies en andere gezondheidsproblemen. Ouders verloren hun baan of opleiding en kregen moeite met huisvesting; sommigen raakten zelfs dakloos. Gezinnen die hun woning konden behouden, leefden vaak in angst voor uithuiszetting en hadden moeite met het onderhouden van hun huis. Sociale relaties verslechterden door schaamte, geldgebrek, overbelasting en stigmatisering. Er ontstond spanning binnen de gezinnen. Zo raakten de relaties tussen ouders en kinderen, maar ook tussen broers en zussen, verstoord. Ouders voelden zich tekortschieten en raakten het vertrouwen in de overheid en hulpinstanties kwijt. De afstand tot hun kinderen bemoeilijkte herstel van contact na uithuisplaatsingen. Ouders durfden vaak geen hulp te zoeken uit angst voor nieuwe interventies. De problemen stapelden zich op en versterkten elkaar. Het herstel verloopt voor veel gezinnen nog steeds moeizaam. De impact is blijvend.[15]

Onderzoek van de Raad voor de rechtspraak naar haar rol in de uithuisplaatsingen
De Raad voor de rechtspraak heeft ten slotte ook onderzoek gedaan naar haar rol in de uithuisplaatsingen van kinderen bij de toeslagenaffaire. Een team van vier onderzoekers van de Raad voor de rechtspraak begeleid door een externe wetenschappelijke commissie deden onderzoek naar de vraag in hoeverre kinderrechters financiële problematiek ten gevolge van de toeslagenaffaire hebben meegewogen bij de beslissing om een kind uit huis te plaatsen. Volgens de Raad is er geen enkel kind alleen op basis van de financiële problematiek uithuisgeplaatst. Bij de beslissingen was er wel degelijk sprake van problematiek op financieel vlak, maar stonden andere problemen op de voorgrond. De Raad voor de rechtspraak sluit echter niet uit dat de gevolgen van deze financiële schulden wel een rol hebben gespeeld bij de uithuisplaatsingen. Daar is geen onderzoek naar gedaan en kan niet beoordeeld worden op basis van de dossiers.[16]

Conclusie
Concluderend kan er gesteld worden dat er heel veel fouten zijn gemaakt bij de toeslagenaffaire niet alleen door de overheid, maar ook de jeugdzorg en de rechtspraak zijn tekortgeschoten in hun verantwoordelijkheden.[17]

De onderzoekscommissie onder leiding van Mariëtte Hamer heeft enkele aanbevelingen gedaan om de jongeren te helpen. Zo geeft de onderzoekscommissie aan dat het zeer belangrijk is dat de kinderen die te maken hebben gehad met uithuisplaatsingen als zelfstandig gedupeerd worden aangemerkt en niet alleen als kind van een ouder die gedupeerd is.[18] Ook pleit de onderzoekscommissie voor financiële vergoeding, rechtsbijstand en praktische hulp voor kinderen. Als laatste doet de onderzoekscommissie een aantal voorstellen voor verbetering van de jeugdzorg, zodat het aantal uithuisplaatsingen in de toekomst hopelijk zal verminderen. Al is het maar de vraag of deze kinderen en hun ouders echt de hulp gaan krijgen die ze nodig hebben en die ze verdienen of dat de overheid ze opnieuw in de kou zal laten staan.[19]

[1] ‘Toeslagenaffaire had grote rol bij uithuisplaatsingen: Gevolgen elke dag voelbaar’, nos.nl.

[2] ‘Toeslagenaffaire had grote rol bij uithuisplaatsingen: Gevolgen elke dag voelbaar’, nos.nl.

[3] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[4] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[5] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[6] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[7] ‘Commissie: toeslagenaffaire had grote rol bij uithuisplaatsingen’, antwoordop.nl.

[8] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[9] Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen 2025.

[10] Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen 2025.

[11] Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen 2025.

[12] ‘Mijn moederschap is mij ontnomen, het ergste wat er is’, deanderekrant.nl.

[13] ‘Mijn moederschap is mij ontnomen, het ergste wat er is’, deanderekrant.nl.

[14] ‘Mijn moederschap is mij ontnomen, het ergste wat er is’, deanderekrant.nl.

[15] Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen 2025.

[16] ‘Onderzoek naar uithuisplaatsing kinderen van toeslagenouders afgerond’, rechtspraak.nl.

[17] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025. ‘Toeslagenaffaire had grote rol bij uithuisplaatsingen: Gevolgen elke dag voelbaar’, nos.nl.

[18] Nieuwsuur, uithuisplaatsingen toeslagenaffaire, NOS/NTR, 27 maart 2025.

[19] ‘Toeslagenaffaire had grote rol bij uithuisplaatsingen: Gevolgen elke dag voelbaar’, nos.nl.