Blue Tomato-arrest: Het ontzenuwen van het bewijsvermoeden bij bestuurdersaansprakelijkheid

Het arrest Blue Tomato van de Hoge Raad (HR 30 november 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA6773, NJ 2008/91) betreft een zaak over bestuurdersaansprakelijkheid in faillissementssituaties op grond van artikel 2:248 BW. Centraal staat de vraag onder welke voorwaarden een bestuurder het wettelijk bewijsvermoeden van onbehoorlijke taakvervulling als oorzaak van het faillissement kan ontzenuwen.

De casus draait om Blue Tomato B.V., een breifabriek waarvan de bestuurder de jaarrekening over 1995 te laat publiceerde en over 1996 en 1997 geheel niet. Dit levert op grond van art. 2:248 lid 2 BW een vermoeden op van kennelijk onbehoorlijk bestuur én dat dit een belangrijke oorzaak is van het faillissement.

Op 2 februari 1998 breekt er brand uit in het bedrijfspand, vermoedelijk door brandstichting. De schade wordt niet vergoed, omdat de vennootschap geen inbraakalarm had geïnstalleerd, ondanks polisvoorwaarden die dat vereisten. Kort na de brand gaat Blue Tomato failliet. De curator stelt de bestuurder aansprakelijk voor het boedeltekort, verwijzend naar de schending van de publicatieplicht.

De bestuurder voert verweer: niet zijn onbehoorlijk bestuur leidde tot het faillissement, maar de brand en de daaropvolgende weigering van de verzekeraar om uit te keren. Hij beroept zich dus op externe oorzaken.

De Hoge Raad stelt dat een bestuurder het vermoeden van art. 2:248 lid 2 BW kan weerleggen door aannemelijk te maken dat andere feiten of omstandigheden dan zijn eigen tekortschieten een belangrijke oorzaak van het faillissement zijn geweest. In beginsel is het dus voldoende om plausibel te maken dat een externe oorzaak, zoals brand of verzekeringsweigering, bepalend was.

Maar er is een belangrijke nuance: als de curator stelt dat de bestuurder zelf ook heeft nagelaten om die externe oorzaak te voorkomen of te beperken (bijvoorbeeld door het nalaten van een inbraakalarm), dan moet de bestuurder aannemelijk maken dat ook dit nalaten geen kennelijk onbehoorlijke taakvervulling vormt. Slaagt hij daarin, dan ligt de bewijslast weer bij de curator, die dan moet aantonen dat het onbehoorlijke bestuur alsnog een belangrijke oorzaak was van het faillissement.

De belangrijke rechtsregel uit dit arrest luidt dus dat het bewijsvermoeden van artikel 2:248 BW weerlegbaar is, en dat bestuurders onder omstandigheden met succes kunnen wijzen op externe factoren. Pas als er aanwijzingen zijn dat die externe oorzaak (mede) intern te beïnvloeden was, komt de bewijslast deels weer bij de bestuurder te liggen.

Het arrest Blue Tomato biedt bestuurders belangrijke ruimte om aansprakelijkheid te voorkomen, mits zij onderbouwen dat het faillissement hoofdzakelijk te wijten is aan externe, niet door hen beïnvloede omstandigheden. Dit arrest wordt vaak aangehaald in zaken waarin de causaliteit tussen bestuursfouten en faillissement betwist wordt, en is sindsdien een fundament in de toepassing van art. 2:248 BW.